1.Felsefe Nedir?
Felsefe, terim anlamı olarak Yunanca bilgelik sevgisi anlamına gelen felsefe (philosophia), sevmek (philia) ve bilgelik (sophia) sözcüklerinin birleşiminden türemiştir. Felsefe düşünürlerine filozof (philosophos) adı verilir. Filozof, insana dair her alanda düşünce üreterek hakikati arayandır. Filozof ismini ilk defa Phytagoras – Pisagor (MÖ 580-500)- tarafından kullanıldığı kabul edilir (Şahin vd. 2019).

Felsefe, sistemli düşünmeye ve sorgulamaya dayalı bir etkinliktir. Felsefe her türlü konuyu aklın eleştiri süzgecinden tutarlı bir yönelimle geçirir. Sorgulamanın temelinde çocuklarda doğuştan var olan merak ve keşfetme arzusu vardır. Felsefe yapmak; sorular sorarak, düşünceleri tartışarak, gerekçeler sunarak ve kavramların gerçekte ne olduğunu sorgulayarak anlama çabasıdır (Alkın-Şahin ve Tunca, 2005). Felsefe; anlamı irdeleyen, akla dayanan, bilgeliği arayan sistemli bir düşünme etkinliğidir.

Felsefe var olanların varlığı, anlamı ve nedeni üzerine sorularla insanın meraklı arayışı sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Felsefe eleştirel bir düşüncenin ve gözlemin konusu yapılması nedeniyle felsefe doğmuştur. İnsanın bilme isteği ve merakını gidermek istemesi onu soran bir varlık haline getirmiştir. Soru soran bir varlık olarak insan, sorduğu sorularla var olanların varlığı, anlamı ve nedeni üzerine sorgulaması ile ortaya çıkmıştır. İnsan düşünmeye, soru sormaya başladığı zaman felsefenin düşünceye yelken açması demektir. Çünkü hayat sadece yeme, içme ya da yapıp-etmelerden ibaret değildir; yaşamın bir anlamı ve değeri olmalı o halde bu değeri bilme ve anlama çabası bizi felsefi düşünceye sürükler. Bu nedenle felsefi düşünce, doğrudan insanın yaşamından kaynaklandığı ve yaşamın kendisinden çıkan bu düşünce tarzı insanın kendisine yönelik sorulardır. Felsefenin sorduğu sorular, çeşitli yönleriyle insanı, insanın doğasını/kültürünü ve insanın içinde yaşadığı doğayı/evreni konu edinen sorulardır (Günay, 2021). “Felsefe, kişinin kendi varoluşundan türettiği soru ve yanıtlarla yine kendi varlığında keşfedeceği bir etkinliktir” (Taşdelen, 2012). 

2.Düşünme Eğitimi Nedir?
İnsan dünya ile olan ilişkisinde bilmek, anlamak ve kavramak ister. İnsan dünya ile ilişkisini birtakım düşünme becerileri ile kurar. Bu beceriler seçme, karar verme, alternatif oluşturma, amaç-araç belirleme, benzerlik-farklılık belirleme, ölçüt belirleme, gerekçelendirme, varsayım oluşturma, soru-cevap formüle etme, şartları göz önünde bulundurma vb.dir. İnsan dünya ile bağını kurarken yargılama, değerlendirme ve karar verme yetisini kullanır. Kültür birikimi, tarihsel geçmişi olan toplumsal bir varlık olan insanın dünya ile bağının kurulmasında en önemli unsur değerlerdir. Sokrates’in “Kendini bil!” sözü bir arayıştır. Bu arayış eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve özenli düşünme becerileri ile temellendirilmesi ve bu üç beceri eş zamanlı olarak birbirini tamamlayarak gerçekleşmektedir (Dombaycı vd. 2011). İnsan düşünen bir varlıktır. Bu düşünme aynı zamanda mantıklı bir düşünmedir. İnsan gündelik hayatında da sahip olduğu donanımlarla düşünce gücünü kullanıyor. Düşünme eğitimi, nasıl düşünürsek eleştirel, yaratıcı, özenli, işbirlikli, tutarlı ve sistemli bir şekilde düşünebileceğimizi öğreten bir eğitimdir. Düşüncenin doğruluğunu ya da yanlışlığını sorgulayan bir eğitim değil, zihinsel yapının yenilenmesidir. Düşünme eğitimi dediğimizde insanın zihninin eğitilmesinden söz ederiz. Sanat eğitimi, ahlak eğitimi, sosyal iletişim eğitiminin temelinde de zihnin eğitilmesi vardır. Düşünmenin türleri farklı olabilir; ancak felsefi bir soru tarzı düşünmenin yönünü belirler. “Tabakta kaç elma var?” sorusuna yönelik bir düşünme tarzı ile “Sayı nedir? Matematik bir icat mı yoksa doğanın dili mi? Yaptıklarımın anlamı nedir” sorularına yönelik düşünme nitelik açısından fark oluşturur. Bu nedenle çocuklar için felsefe düşünmenin geliştirilmesine yönelik bir araç olarak kullanılan bir yöntemdir (Taşdelen, 2012). Kant aydınlanmayı tanımlarken insanın ergin olmama durumundan kendini kurtarması diye tanımladığında da insan aklına, insanın düşünme tarzına bir gönderme yapmaktadır (Ürek, 2001). Günümüzde sadece bilgiye ulaşmak yeterli değil, bilginin, kavramın ya da problemleri sorgulayan, dönüştüren bireylerin yetişmesi için düşünme eğitimi önemli hale gelmektedir (Kızıltan ve Dombaycı, 2000).

3.Felsefi Düşünüş Nedir?
Felsefi düşünce, hayret, merak ve kuşkudan doğar. İnsanın doğayı anlamak istemesi yani doğasındaki bilme arzusu, onun meraklı bakışı felsefi sorgulama becerisini geliştirmiştir. İnsanın içinde yaşadığı dünya bir değerler ve anlam dünyası olması, insanın fiziksel dünyada oluşturduğu bu değerlerin/anlamların bilgisini ve bilincini bize kazandıracak olan felsefi bir bakıştır. Bu açıdan felsefe insanın kendini bilmesine giden yolu açtığı gibi kendisini bilen insan,  bu bilgi ve bilinçle birlikte, “kendisi-olma”ya da yönelir. Felsefi düşünme biçimi aynı zamanda öteki insanlarla kurduğumuz diyalog ve iletişim tarzımızı da belirlemektedir. Bu nedenle felsefe bireylere, topluma/kültüre, özgürce düşünmenin/sorgulamanın, hoşgörülü davranmanın ve bir diyalog ortamının oluşmasına katkı sağlar. Felsefenin insan yaşamına kazandırdığı bakış açısının en önemli sonuçlarından bir tanesi de ezbere yaşama durumundan kendini kurtarmasıdır. Ezbere yaşama durumundan sıyrılan insan, bir insan olarak yaşamanın bilinciyle kendi varoluşunu gerçekleştirir (Günay, 2021).   

Okuduğumuz metinlerden edindiğimiz bilgiler bize yeni düşünmelerin kapılarını aralamaktadır. Böylece kendi düşüncelerimizi yeniden ele alıyoruz. Mantıklı olan fikirler ise düşüncemizi zenginleştiriyor. Yeni edindiğimiz bilgilerle doğru kabul ettiğimiz bazı fikirlerimiz değişiyor. Herhangi bir fikir kendimize yakın diye hemen kabul etmeyiz. Düşüncelerimizi doğrulayacak birçok gerekçe sunulmalıdır. (Şahin vd. 2019) Felsefi düşünüş, eleştirel bir yöntemle bireyin kendi bilinci ile konusu arasına mesafe koyarak konusunu bilinçli ve derinlemesine tarafsızca yalnız hakikati arayan uygulamalı bir düşünme etkinliğidir. Felsefe düşünme sürecinde mantık ilkelerini de kullanarak doğru düşünmeyi öğretmektedir (Kızıltan ve Dombaycı, 2000).

 “Kesin bir sınıflandırma mümkün olmasa da felsefi düşünce tarzına atfedilen, üzerinde uzlaşılmış belli başlı özellikler şu şekilde sayılabilir: sorgulama (sorun odaklı), merak etme, şüphe duyma, eleştirel olma, refleksif (düşünümsel) olma, yığılımlı ilerleme, rasyonel olma (akıl temelli), sistemli olma, tutarlı olma ve evrensel olma (Şekil 1.5).” (Şahin vd. 2019).

Çocukları ezberci eğitim ve öğretim kültüründen kurtarmak ve onları düşünen bireyler olarak üretimin bir parçası haline getirmek için başkalarıyla birlikte düşünme sürecine etkin olarak katmanın yöntemi olarak Çocuklar İçin Felsefe sonuçları gözlemlenen uygulamalara dayanmaktadır. Çocukları problem hakkında eleştirel, kavramsal, derin, tutarlı ve ilişkisel düşünmeye teşvik etmek felsefi düşünmenin önemini teknoloji çağın getirdiği yeniliklerle insanın imtihanına büyük katkı sağlayacaktır. Felsefe eğitimi; kendi aklını, kendi düşüncesini yani kendini biliçli olarak inşa etmenin eğitimidir. Yaşamın anlamını kendi varoluşunda bulmadır (Taşdelen, 2012).

4.Çocuklar İçin Felsefenin Tarihçesi
Sistematik olarak uygulanan Çocuklar İçin Felsefe (philosophy for children (P4c)), 1970’li yıllarda Amerikan felsefeci Matthew Lipman (1922-2010) tarafından ileri sürülen düşünme eğitimi programıdır. (Özkan, 2020) Eğitim metodunun temelleri Matthew Lipmann tarafından Amerika’da Columbia üniversitesinde atılmıştır. Felsefe Profesörü olan Matthew Lipmann, öğrencilerinin düşünce geliştirme yetilerinin zayıf olduğunu fark ediyor ve düşünsel yetilerin çocukluk dönemde kazandırılması gerektiğini, gerekçeli düşünmeye dayanan felsefi düşünmenin ilk uygulama felsefe dersi denemesini ilköğretim 5.sınıfta yapmıştır. Matthew Lipmann, felsefi tartışmayı öykü kitabını çocuklarla birlikte okuyarak başlatmıştır. Lipman’ın asıl gayesi çocukların işbirliği içerisinde eleştirel, yaratıcı ve özenli düşünme süreci içerisinde çözüm önerileri sunmalarını sağlamaktır. Üniversitedeki görevini bırakarak 1974 yılında  “Montclair State Üniversty” desteğiyle üniversitenin bünyesinde “IAPC: Institute fort he Advancement of Philosophy for Children (Çocuklar İçin Felsefeyi Geliştirme Enstitüsü)”  nü kuruyor. Matthew Lipmann, sadece hikaye kitaplarıyla değil; masal, tiyatro, efsane, şiir, resim, spor, müzik ya da bir filmle de felsefenin düşünme etkinliğinin yapılabileceğinin yolunu açmıştı. Lipman, yaş gruplarına ve konularına göre öyküler; öğretmenlerin kullanması için el kitapları yazmıştır. (Karakaya, 2006)

5.Çocuklar İçin Felsefe Nedir? 
“Çocuklar İçin Felsefe”, filozofların düşüncelerini ya da felsefe tarihini çocuklara ezberletmeyi amaçlayan bir etkinlik değildir. Çocuklar için felsefe eğitim programı, felsefe öğretiminden çok felsefe yapma eğitimini amaçlar. Felsefi bilgiye, bağlam içinde ve çocuğun bulunduğu yere (zihinsel gelişim düzeyine) göre yer verilir. Öğrencilerin, kendi deneyimleri ile okudukları öyküler ve yazınsal metinler arasında ilişkiler kurmalarına; özgün ve eleştirel bir bakış açısıyla dünyayı sorgulamalarına; düşünce, dil ve dünya arasındaki ilişkileri keşfetmelerine olanak sağlamaktadır. “Çocuklar İçin Felsefe”, birlikte düşünme ve birlikte tartışma yöntemiyle (sokratik yöntem) metinlerden yola çıkarak çocukların kendiliğinden ortaya koydukları felsefi kavramlar ve sorular üzerinde düşünmelerini sağlayan bir süreç eğitimidir (Direk, 2019). Felsefe eğitiminin verimli olması, sorgulayan bireylerin yetişmesi için küçük yaşlarda eğitilmeye başlanmalıdır. Böylelikle, çocuklar bir düşüncenin serbestçe tartışılabildiği ve kullanılan kavramların tanımlarını açık olarak ortaya koymaya, akıl yürütmenin ilkelerini sınamaya, başkalarının düşüncelerini sorgulama becerisini kazanacaklardır (Karasu, 2008).

Eğitim yoluyla edindiğimiz  “Nedir?” ve “Nasıldır?” soruların yanıtları o şeyle ilgili bir tanım yapma çabasıdır. Amaç zihni doldurmak öyle ya da böyle iş görür insanlar olmak değil, tanımım sunduğu iddiayı durup derinlemesine sorgulamak, doğruluğunu denetlemek, gerekçelendirmek, farklı varsayımları dinlemek, konuyla ilgili diğer kavramları tespit etmek, aralarındaki benzerlikleri ve farklılıkları ayıklamak, yeni bağlantılar kurmak, idrak etmek için düşünsel etkinliğimizle etkin olmaktır. 

Çocuklar için felsefe, kavramların ve felsefi soruların/sorunların derinlemesine ortaya koyarak eleştirel, yaratıcı, özenli ve işbirliğine dayalı düşünme becerisini geliştiren bir yöntemdir. Bu yöntemin amacı, çocukları iyi düşünmeye ve iyi kavramaya yönlendirmektir. Uygulama yaparak “felsefe yaparak” merak uyandıran sorularla birlikte düşünme ve tartışma etkinliği başlatılıyor (Worley, 2020).

6.Çocuklarla Neden Felsefe Yapmalıyız?/Nasıl Yapmalıyız?
Çocuklarımıza ve gençlerimize neden böyle bir eğitim vermek isteriz? Çocuklar için felsefe eğitiminin gerekçeleri neler olabilir? Çocuklar yaşadıkları dünyayı merak etmekteler, sorularıyla dünyayı keşfetmeye, anlamaya çalışan çocukların yaratıcı bakış açıları, düşünme kapasiteleri küçük yaşta desteklenmelidir. Çocuklar İçin Felsefe sorgulama temeline dayandığı için erken yaşta fikirlerini gerekçeli nedenlerle desteklemeyi ve görüşlerini grup içinde tartışmayı öğrenirler (Özkan, 2020).  

Çocuklar için felsefe etkinliği süreç odaklı olup sorgulama topluluğunda olan çocukların bilişsel yapılarında erken yaşta düşünme becerisi kazanmalarını sağlar (Kızıltan ve Dombaycı, 2020). Kendi düşüncesinin üzerine düşünebilmesi (refleksif olma), kendi düşünme tarzının farkına varma, bildiklerinin ve bilmediklerinin farkında olma, düşünürken özenli düşünmesi yani; milli, manevi ve evrensel değerleri göz önünde bulundurma; kuşku, güven, ısrar, merak, dikkat ve sabrı düşünme sürecinde bir değer olarak benimseyebilmeleri, düşüncelerini aktarırken dili doğru ve özenli ifade edebilmesi; kendini, dünyayı ve  bilgiyi sorgulayarak sağlıklı değerlendirme yapabilmesi, tartışma kültürlerini geliştirmeyi amaçlamaktadır (Dombaycı vd. 2011).

Düşünmeyi öğreten felsefe eğitimi, arayış ve sorgulama temeline dayanır ve bu eğitime küçük yaşlarda başlamak gerekir. Felsefe, doğruyu aramak, sevmek, doğruya yönelmek olduğuna göre, bilmediğini bilmeyen ne arayacağını bilemediği için aramaz; bilmediğini bilen arar. Felsefe, insanın kendisini ve dünyayı anlaması için gerekli bir disiplin. O halde nasıl yapmalıyız? Bir problem üzerinde düşünmeyi öğreten felsefe eğitimi, felsefe öğreten değil, felsefe yapmayı öğreten bir anlayıştır. Okunan metin üzerinden “Bu metin hangi problemi sorguluyor sizce?”, “Bu metne dayanarak ne tür sorular üretebilirsiniz?” diye sorulabilir. Verilen yanıtların gerekçeleri istenmelidir. Ayrıca çocukların soru sormaya yüreklendirilmesi, sorularını genelleştirmeyi ve kavramsallaştırmayı, doğru ilişkiler kurmayı, bağlantılı düşünmeyi, doğru çıkarımlarda bulunmayı amaçlayan bir yöntemle dünyaya yönelmelerini öğretmek gerekir. “Kurallar özgürlüğümüzü engeller mi?” sorusunu derinlemesine felsefi bir tartışma sürecinde tartışmak daha anlamlı olacaktır. ÇİF çalışması çocuğun düzeyini aşmamalıdır. Öğretmenin rolü çocukların sorular üstünde düşünce geliştirmede kolaylaştırıcı olmaktır (Direk).

 “UNESCO’da neden “Felsefe Günü” yapılıyor, felsefeye neden yer ve zaman ayrılıyor? Çünkü, felsefe her şeyin üstünde olan bir düşünme süreci, düşünce özgürlüğü ve özgür bir zihin alıştırmasıdır. Çünkü felsefe bütün diğer disiplinlerin kalbindeki itici güçtür. Gücün zorbalığına karşı koruyan eleştirinin en temel öğesidir. O, aklın kendi kendisinin efendisi kalmasını sağlar, böylelikle otoritenin kör ve her türlü temelsiz tezlerinin çürütülmesine olanak sağlar.” (Direk, 2017)

ÇİF yönteminin işleyişinde, çocuklar bir hikayedeki felsefi soruyla ilgili birlikte soruşturma yaparlar. Örneğin “ hikayede adaletli olan kimdir?” sorusuyla adalet kavramı üzerine düşünmeye başlar, varsayımlarını sorgular, gerekçelerini ortaya koyar, diğerlerinin varsayımlarını dinler, çıkarsama yaparlar. Amaç “adalet” kavramı üzerinde kesin bir yargıya varmak değil, ya da ortak bir yargıya varmak değil, ya da tanımı zihne aktarmak değil. Çocuklar soruşturma etkinliği sırasında durumu değerlendiren, akıl yürüten ayrıca yargıda bulunan zihnini aktif hale getirmektir (Özdemir, 2021). Felsefe, sorunların çözümü konusunda uygulamalı bir düşünme olanağı sağlamaktadır.

Öğretmenin belirlediği ya da ders kitapların belirlediği soru ve cevap kalıpların anlayışından uzak hayret ve merak duygusunu körükleyen bilinmeyeni keşfetme istek ve heyecanı duyan eleştirel, yaratıcı, özenli, işbirliği içinde düşünen, derinlemesine araştıran, düşünceler arasında bağlantı kuran bireyler yetiştirmek için çocuklarla felsefe yapmalıyız? Felsefi düşünme becerisi kazanan çocuk; soru sorma, sorgulama, başkalarının fikirlerine değer veren, farklılıkları kabullenme becerisi kazanmaktadır. Soruşturma topluluğunu sarsmak ve uyandırmak. Yaşama farklı açılardan bakmasını sağlamak. Çocuklar için felsefe, çocuğun gelişim özelliğine uygun bir öykü, bir metin, film, haber, şiir, resim, fotoğraf…vb. Kolaylaştırıcı tartışmak istediği kavrama uygun bir materyal seçebilir. Felsefi soruşturma bir sonuç değil, bir süreçtir. Bu nedenle uyaranın tartışılmak istenen kavrama uygun olmalıdır.

KAYNAKÇA
Alkın-Şahin, S., & Tunca, N. (2005, Cilt 5, Sayı:2). Felsefe Ve Eleştirel Düşünme. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 192-206.
Direk , N. (Mayıs 2019 : 5-13). Küçük Prens Üzerine Düşünmek, (7.Bas.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
Direk, N. (Eylül 2017:38, (3.Bas.).,). Çocuklarla Felsefe. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Dombaycı , D., Ülger , M., Gürbüz, H., & Arıboyun, A. (2011 : 3-10). İlköğretim Düşünme Eğitimi Öğretmen Kılavuz Kitabı 6-8 (4.Bas.). Ankara: Meb.
Günay, M. (2. Baskı Ekim 2021: 11-14). Eğitim Felsefesi. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
Günay, M. (2. Baskı Ekim 2021:13-15). Eğitim Felsefesi. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
Güneş, G. (2017, Cilt:Xıv, Sayı:I). Çocukların Epistemolojik Görüşlerinin İncelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Egitim Fakültesi Dergisi, 434-45.
Karakaya, Z. (2006). Çocuk Felsefesi Ve Çocuk Eğitimi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Vı. Sayı:1, 23-37.
Karasu, F. Z. (2018). İlkokul Çocuklarıyla Felsefe Yapmak Üzerine Nitel Bir Çalışma: Dördüncü Sınıf Örneği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Kızıltan , Ö., & Dombaycı, M. (2020 ). Çocuk Ve Felsefe İlişkisi Açısından Dört Katlı Düşünme Modeli . Dört Öge, 17, 1-23.
Özdemir, D. (1. Basım, Eylül 2021 :3-6,30,31,93). Felsefe Sınıfı İlkokul Öğretim Programıyla Bütünleştirilmiş Çocuklarla Felsefe Uygulamaları. Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlığı Tic. Ltd. Şti.
Özkan, B. (2020). Çocuklar İçin Felsefe Neden Önemlidir? Ulusal Eğitim Akademi Dergisi, Cilt:4, Sayı:1, , 49-61.
Şahin, A. A., Koluaçık, H. S., Uyanık, M., & Avcı, S. S. (2019 : 24). Ortaöğretim Felsefe 10 Ders Kitabı (2.Bas.). Ankara: Korza Yayımcılık Basım San. Ve Tic. A.Ş.
Taşdelen, V. (2007, Cilt: 40, Sayı: 2). Felsefe Eğitimi: Bir Yaşantının Peşinde. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 277-294.
Taşdelen, V. (2012). Düşünme Eğitimi Ve İyi Hayat Kavramı. Bilim Ve Aklın Aydınlığında Eğitim, 20-28.
Ürek , O. (2001). Kant'ta Aydınlanmanın Olanağı Olarak İnsana Saygı. U.Ü.Fen - Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2.
Worley, P. (Aralık 2020, 4.Baskı : 11-14). Felsefe Makinesi. İstanbul: Paraşüt Kitap, Baobab Yayıncılık A.Ş.