1.Felsefe Nedir?
Felsefe, terim anlami olarak Yunanca bilgelik sevgisi anlamina gelen felsefe (philosophia), sevmek (philia) ve bilgelik (sophia) sözcüklerinin birlesiminden türemistir. Felsefe düsünürlerine filozof (philosophos) adi verilir. Filozof, insana dair her alanda düsünce üreterek hakikati arayandir. Filozof ismini ilk defa Phytagoras – Pisagor (MÖ 580-500)- tarafindan kullanildigi kabul edilir (Sahin vd. 2019).

Felsefe, sistemli düsünmeye ve sorgulamaya dayali bir etkinliktir. Felsefe her türlü konuyu aklin elestiri süzgecinden tutarli bir yönelimle geçirir. Sorgulamanin temelinde çocuklarda dogustan var olan merak ve kesfetme arzusu vardir. Felsefe yapmak; sorular sorarak, düsünceleri tartisarak, gerekçeler sunarak ve kavramlarin gerçekte ne oldugunu sorgulayarak anlama çabasidir (Alkin-Sahin ve Tunca, 2005). Felsefe; anlami irdeleyen, akla dayanan, bilgeligi arayan sistemli bir düsünme etkinligidir.

Felsefe var olanlarin varligi, anlami ve nedeni üzerine sorularla insanin merakli arayisi sonucu olarak ortaya çikmistir. Felsefe elestirel bir düsüncenin ve gözlemin konusu yapilmasi nedeniyle felsefe dogmustur. Insanin bilme istegi ve merakini gidermek istemesi onu soran bir varlik haline getirmistir. Soru soran bir varlik olarak insan, sordugu sorularla var olanlarin varligi, anlami ve nedeni üzerine sorgulamasi ile ortaya çikmistir. Insan düsünmeye, soru sormaya basladigi zaman felsefenin düsünceye yelken açmasi demektir. Çünkü hayat sadece yeme, içme ya da yapip-etmelerden ibaret degildir; yasamin bir anlami ve degeri olmali o halde bu degeri bilme ve anlama çabasi bizi felsefi düsünceye sürükler. Bu nedenle felsefi düsünce, dogrudan insanin yasamindan kaynaklandigi ve yasamin kendisinden çikan bu düsünce tarzi insanin kendisine yönelik sorulardir. Felsefenin sordugu sorular, çesitli yönleriyle insani, insanin dogasini/kültürünü ve insanin içinde yasadigi dogayi/evreni konu edinen sorulardir (Günay, 2021). “Felsefe, kisinin kendi varolusundan türettigi soru ve yanitlarla yine kendi varliginda kesfedecegi bir etkinliktir” (Tasdelen, 2012). 

2.Düsünme Egitimi Nedir?
Insan dünya ile olan iliskisinde bilmek, anlamak ve kavramak ister. Insan dünya ile iliskisini birtakim düsünme becerileri ile kurar. Bu beceriler seçme, karar verme, alternatif olusturma, amaç-araç belirleme, benzerlik-farklilik belirleme, ölçüt belirleme, gerekçelendirme, varsayim olusturma, soru-cevap formüle etme, sartlari göz önünde bulundurma vb.dir. Insan dünya ile bagini kurarken yargilama, degerlendirme ve karar verme yetisini kullanir. Kültür birikimi, tarihsel geçmisi olan toplumsal bir varlik olan insanin dünya ile baginin kurulmasinda en önemli unsur degerlerdir. Sokrates’in “Kendini bil!” sözü bir arayistir. Bu arayis elestirel düsünme, yaratici düsünme ve özenli düsünme becerileri ile temellendirilmesi ve bu üç beceri es zamanli olarak birbirini tamamlayarak gerçeklesmektedir (Dombayci vd. 2011). Insan düsünen bir varliktir. Bu düsünme ayni zamanda mantikli bir düsünmedir. Insan gündelik hayatinda da sahip oldugu donanimlarla düsünce gücünü kullaniyor. Düsünme egitimi, nasil düsünürsek elestirel, yaratici, özenli, isbirlikli, tutarli ve sistemli bir sekilde düsünebilecegimizi ögreten bir egitimdir. Düsüncenin dogrulugunu ya da yanlisligini sorgulayan bir egitim degil, zihinsel yapinin yenilenmesidir. Düsünme egitimi dedigimizde insanin zihninin egitilmesinden söz ederiz. Sanat egitimi, ahlak egitimi, sosyal iletisim egitiminin temelinde de zihnin egitilmesi vardir. Düsünmenin türleri farkli olabilir; ancak felsefi bir soru tarzi düsünmenin yönünü belirler. “Tabakta kaç elma var?” sorusuna yönelik bir düsünme tarzi ile “Sayi nedir? Matematik bir icat mi yoksa doganin dili mi? Yaptiklarimin anlami nedir” sorularina yönelik düsünme nitelik açisindan fark olusturur. Bu nedenle çocuklar için felsefe düsünmenin gelistirilmesine yönelik bir araç olarak kullanilan bir yöntemdir (Tasdelen, 2012). Kant aydinlanmayi tanimlarken insanin ergin olmama durumundan kendini kurtarmasi diye tanimladiginda da insan aklina, insanin düsünme tarzina bir gönderme yapmaktadir (Ürek, 2001). Günümüzde sadece bilgiye ulasmak yeterli degil, bilginin, kavramin ya da problemleri sorgulayan, dönüstüren bireylerin yetismesi için düsünme egitimi önemli hale gelmektedir (Kiziltan ve Dombayci, 2000).

3.Felsefi Düsünüs Nedir?
Felsefi düsünce, hayret, merak ve kuskudan dogar. Insanin dogayi anlamak istemesi yani dogasindaki bilme arzusu, onun merakli bakisi felsefi sorgulama becerisini gelistirmistir. Insanin içinde yasadigi dünya bir degerler ve anlam dünyasi olmasi, insanin fiziksel dünyada olusturdugu bu degerlerin/anlamlarin bilgisini ve bilincini bize kazandiracak olan felsefi bir bakistir. Bu açidan felsefe insanin kendini bilmesine giden yolu açtigi gibi kendisini bilen insan,  bu bilgi ve bilinçle birlikte, “kendisi-olma”ya da yönelir. Felsefi düsünme biçimi ayni zamanda öteki insanlarla kurdugumuz diyalog ve iletisim tarzimizi da belirlemektedir. Bu nedenle felsefe bireylere, topluma/kültüre, özgürce düsünmenin/sorgulamanin, hosgörülü davranmanin ve bir diyalog ortaminin olusmasina katki saglar. Felsefenin insan yasamina kazandirdigi bakis açisinin en önemli sonuçlarindan bir tanesi de ezbere yasama durumundan kendini kurtarmasidir. Ezbere yasama durumundan siyrilan insan, bir insan olarak yasamanin bilinciyle kendi varolusunu gerçeklestirir (Günay, 2021).   

Okudugumuz metinlerden edindigimiz bilgiler bize yeni düsünmelerin kapilarini aralamaktadir. Böylece kendi düsüncelerimizi yeniden ele aliyoruz. Mantikli olan fikirler ise düsüncemizi zenginlestiriyor. Yeni edindigimiz bilgilerle dogru kabul ettigimiz bazi fikirlerimiz degisiyor. Herhangi bir fikir kendimize yakin diye hemen kabul etmeyiz. Düsüncelerimizi dogrulayacak birçok gerekçe sunulmalidir. (Sahin vd. 2019) Felsefi düsünüs, elestirel bir yöntemle bireyin kendi bilinci ile konusu arasina mesafe koyarak konusunu bilinçli ve derinlemesine tarafsizca yalniz hakikati arayan uygulamali bir düsünme etkinligidir. Felsefe düsünme sürecinde mantik ilkelerini de kullanarak dogru düsünmeyi ögretmektedir (Kiziltan ve Dombayci, 2000).

 “Kesin bir siniflandirma mümkün olmasa da felsefi düsünce tarzina atfedilen, üzerinde uzlasilmis belli basli özellikler su sekilde sayilabilir: sorgulama (sorun odakli), merak etme, süphe duyma, elestirel olma, refleksif (düsünümsel) olma, yigilimli ilerleme, rasyonel olma (akil temelli), sistemli olma, tutarli olma ve evrensel olma (Sekil 1.5).” (Sahin vd. 2019).

Çocuklari ezberci egitim ve ögretim kültüründen kurtarmak ve onlari düsünen bireyler olarak üretimin bir parçasi haline getirmek için baskalariyla birlikte düsünme sürecine etkin olarak katmanin yöntemi olarak Çocuklar Için Felsefe sonuçlari gözlemlenen uygulamalara dayanmaktadir. Çocuklari problem hakkinda elestirel, kavramsal, derin, tutarli ve iliskisel düsünmeye tesvik etmek felsefi düsünmenin önemini teknoloji çagin getirdigi yeniliklerle insanin imtihanina büyük katki saglayacaktir. Felsefe egitimi; kendi aklini, kendi düsüncesini yani kendini biliçli olarak insa etmenin egitimidir. Yasamin anlamini kendi varolusunda bulmadir (Tasdelen, 2012).

4.Çocuklar Için Felsefenin Tarihçesi
Sistematik olarak uygulanan Çocuklar Için Felsefe (philosophy for children (P4c)), 1970’li yillarda Amerikan felsefeci Matthew Lipman (1922-2010) tarafindan ileri sürülen düsünme egitimi programidir. (Özkan, 2020) Egitim metodunun temelleri Matthew Lipmann tarafindan Amerika’da Columbia üniversitesinde atilmistir. Felsefe Profesörü olan Matthew Lipmann, ögrencilerinin düsünce gelistirme yetilerinin zayif oldugunu fark ediyor ve düsünsel yetilerin çocukluk dönemde kazandirilmasi gerektigini, gerekçeli düsünmeye dayanan felsefi düsünmenin ilk uygulama felsefe dersi denemesini ilkögretim 5.sinifta yapmistir. Matthew Lipmann, felsefi tartismayi öykü kitabini çocuklarla birlikte okuyarak baslatmistir. Lipman’in asil gayesi çocuklarin isbirligi içerisinde elestirel, yaratici ve özenli düsünme süreci içerisinde çözüm önerileri sunmalarini saglamaktir. Üniversitedeki görevini birakarak 1974 yilinda  “Montclair State Üniversty” destegiyle üniversitenin bünyesinde “IAPC: Institute fort he Advancement of Philosophy for Children (Çocuklar Için Felsefeyi Gelistirme Enstitüsü)”  nü kuruyor. Matthew Lipmann, sadece hikaye kitaplariyla degil; masal, tiyatro, efsane, siir, resim, spor, müzik ya da bir filmle de felsefenin düsünme etkinliginin yapilabileceginin yolunu açmisti. Lipman, yas gruplarina ve konularina göre öyküler; ögretmenlerin kullanmasi için el kitaplari yazmistir. (Karakaya, 2006)

5.Çocuklar Için Felsefe Nedir? 
“Çocuklar Için Felsefe”, filozoflarin düsüncelerini ya da felsefe tarihini çocuklara ezberletmeyi amaçlayan bir etkinlik degildir. Çocuklar için felsefe egitim programi, felsefe ögretiminden çok felsefe yapma egitimini amaçlar. Felsefi bilgiye, baglam içinde ve çocugun bulundugu yere (zihinsel gelisim düzeyine) göre yer verilir. Ögrencilerin, kendi deneyimleri ile okuduklari öyküler ve yazinsal metinler arasinda iliskiler kurmalarina; özgün ve elestirel bir bakis açisiyla dünyayi sorgulamalarina; düsünce, dil ve dünya arasindaki iliskileri kesfetmelerine olanak saglamaktadir. “Çocuklar Için Felsefe”, birlikte düsünme ve birlikte tartisma yöntemiyle (sokratik yöntem) metinlerden yola çikarak çocuklarin kendiliginden ortaya koyduklari felsefi kavramlar ve sorular üzerinde düsünmelerini saglayan bir süreç egitimidir (Direk, 2019). Felsefe egitiminin verimli olmasi, sorgulayan bireylerin yetismesi için küçük yaslarda egitilmeye baslanmalidir. Böylelikle, çocuklar bir düsüncenin serbestçe tartisilabildigi ve kullanilan kavramlarin tanimlarini açik olarak ortaya koymaya, akil yürütmenin ilkelerini sinamaya, baskalarinin düsüncelerini sorgulama becerisini kazanacaklardir (Karasu, 2008).

Egitim yoluyla edindigimiz  “Nedir?” ve “Nasildir?” sorularin yanitlari o seyle ilgili bir tanim yapma çabasidir. Amaç zihni doldurmak öyle ya da böyle is görür insanlar olmak degil, tanimim sundugu iddiayi durup derinlemesine sorgulamak, dogrulugunu denetlemek, gerekçelendirmek, farkli varsayimlari dinlemek, konuyla ilgili diger kavramlari tespit etmek, aralarindaki benzerlikleri ve farkliliklari ayiklamak, yeni baglantilar kurmak, idrak etmek için düsünsel etkinligimizle etkin olmaktir. 

Çocuklar için felsefe, kavramlarin ve felsefi sorularin/sorunlarin derinlemesine ortaya koyarak elestirel, yaratici, özenli ve isbirligine dayali düsünme becerisini gelistiren bir yöntemdir. Bu yöntemin amaci, çocuklari iyi düsünmeye ve iyi kavramaya yönlendirmektir. Uygulama yaparak “felsefe yaparak” merak uyandiran sorularla birlikte düsünme ve tartisma etkinligi baslatiliyor (Worley, 2020).

6.Çocuklarla Neden Felsefe Yapmaliyiz?/Nasil Yapmaliyiz?
Çocuklarimiza ve gençlerimize neden böyle bir egitim vermek isteriz? Çocuklar için felsefe egitiminin gerekçeleri neler olabilir? Çocuklar yasadiklari dünyayi merak etmekteler, sorulariyla dünyayi kesfetmeye, anlamaya çalisan çocuklarin yaratici bakis açilari, düsünme kapasiteleri küçük yasta desteklenmelidir. Çocuklar Için Felsefe sorgulama temeline dayandigi için erken yasta fikirlerini gerekçeli nedenlerle desteklemeyi ve görüslerini grup içinde tartismayi ögrenirler (Özkan, 2020).  

Çocuklar için felsefe etkinligi süreç odakli olup sorgulama toplulugunda olan çocuklarin bilissel yapilarinda erken yasta düsünme becerisi kazanmalarini saglar (Kiziltan ve Dombayci, 2020). Kendi düsüncesinin üzerine düsünebilmesi (refleksif olma), kendi düsünme tarzinin farkina varma, bildiklerinin ve bilmediklerinin farkinda olma, düsünürken özenli düsünmesi yani; milli, manevi ve evrensel degerleri göz önünde bulundurma; kusku, güven, israr, merak, dikkat ve sabri düsünme sürecinde bir deger olarak benimseyebilmeleri, düsüncelerini aktarirken dili dogru ve özenli ifade edebilmesi; kendini, dünyayi ve  bilgiyi sorgulayarak saglikli degerlendirme yapabilmesi, tartisma kültürlerini gelistirmeyi amaçlamaktadir (Dombayci vd. 2011).

Düsünmeyi ögreten felsefe egitimi, arayis ve sorgulama temeline dayanir ve bu egitime küçük yaslarda baslamak gerekir. Felsefe, dogruyu aramak, sevmek, dogruya yönelmek olduguna göre, bilmedigini bilmeyen ne arayacagini bilemedigi için aramaz; bilmedigini bilen arar. Felsefe, insanin kendisini ve dünyayi anlamasi için gerekli bir disiplin. O halde nasil yapmaliyiz? Bir problem üzerinde düsünmeyi ögreten felsefe egitimi, felsefe ögreten degil, felsefe yapmayi ögreten bir anlayistir. Okunan metin üzerinden “Bu metin hangi problemi sorguluyor sizce?”, “Bu metne dayanarak ne tür sorular üretebilirsiniz?” diye sorulabilir. Verilen yanitlarin gerekçeleri istenmelidir. Ayrica çocuklarin soru sormaya yüreklendirilmesi, sorularini genellestirmeyi ve kavramsallastirmayi, dogru iliskiler kurmayi, baglantili düsünmeyi, dogru çikarimlarda bulunmayi amaçlayan bir yöntemle dünyaya yönelmelerini ögretmek gerekir. “Kurallar özgürlügümüzü engeller mi?” sorusunu derinlemesine felsefi bir tartisma sürecinde tartismak daha anlamli olacaktir. ÇIF çalismasi çocugun düzeyini asmamalidir. Ögretmenin rolü çocuklarin sorular üstünde düsünce gelistirmede kolaylastirici olmaktir (Direk).

 “UNESCO’da neden “Felsefe Günü” yapiliyor, felsefeye neden yer ve zaman ayriliyor? Çünkü, felsefe her seyin üstünde olan bir düsünme süreci, düsünce özgürlügü ve özgür bir zihin alistirmasidir. Çünkü felsefe bütün diger disiplinlerin kalbindeki itici güçtür. Gücün zorbaligina karsi koruyan elestirinin en temel ögesidir. O, aklin kendi kendisinin efendisi kalmasini saglar, böylelikle otoritenin kör ve her türlü temelsiz tezlerinin çürütülmesine olanak saglar.” (Direk, 2017)

ÇIF yönteminin isleyisinde, çocuklar bir hikayedeki felsefi soruyla ilgili birlikte sorusturma yaparlar. Örnegin “ hikayede adaletli olan kimdir?” sorusuyla adalet kavrami üzerine düsünmeye baslar, varsayimlarini sorgular, gerekçelerini ortaya koyar, digerlerinin varsayimlarini dinler, çikarsama yaparlar. Amaç “adalet” kavrami üzerinde kesin bir yargiya varmak degil, ya da ortak bir yargiya varmak degil, ya da tanimi zihne aktarmak degil. Çocuklar sorusturma etkinligi sirasinda durumu degerlendiren, akil yürüten ayrica yargida bulunan zihnini aktif hale getirmektir (Özdemir, 2021). Felsefe, sorunlarin çözümü konusunda uygulamali bir düsünme olanagi saglamaktadir.

Ögretmenin belirledigi ya da ders kitaplarin belirledigi soru ve cevap kaliplarin anlayisindan uzak hayret ve merak duygusunu körükleyen bilinmeyeni kesfetme istek ve heyecani duyan elestirel, yaratici, özenli, isbirligi içinde düsünen, derinlemesine arastiran, düsünceler arasinda baglanti kuran bireyler yetistirmek için çocuklarla felsefe yapmaliyiz? Felsefi düsünme becerisi kazanan çocuk; soru sorma, sorgulama, baskalarinin fikirlerine deger veren, farkliliklari kabullenme becerisi kazanmaktadir. Sorusturma toplulugunu sarsmak ve uyandirmak. Yasama farkli açilardan bakmasini saglamak. Çocuklar için felsefe, çocugun gelisim özelligine uygun bir öykü, bir metin, film, haber, siir, resim, fotograf…vb. Kolaylastirici tartismak istedigi kavrama uygun bir materyal seçebilir. Felsefi sorusturma bir sonuç degil, bir süreçtir. Bu nedenle uyaranin tartisilmak istenen kavrama uygun olmalidir.

KAYNAKÇA
Alkin-Sahin, S., & Tunca, N. (2005, Cilt 5, Sayi:2). Felsefe Ve Elestirel Düsünme. Trakya Üniversitesi Egitim Fakültesi Dergisi, 192-206.
Direk , N. (Mayis 2019 : 5-13). Küçük Prens Üzerine Düsünmek, (7.Bas.). Istanbul: Pan Yayincilik.
Direk, N. (Eylül 2017:38, (3.Bas.).,). Çocuklarla Felsefe. Istanbul: Pan Yayincilik.
Dombayci , D., Ülger , M., Gürbüz, H., & Ariboyun, A. (2011 : 3-10). Ilkögretim Düsünme Egitimi Ögretmen Kilavuz Kitabi 6-8 (4.Bas.). Ankara: Meb.
Günay, M. (2. Baski Ekim 2021: 11-14). Egitim Felsefesi. Istanbul: Çizgi Kitabevi.
Günay, M. (2. Baski Ekim 2021:13-15). Egitim Felsefesi. Istanbul: Çizgi Kitabevi.
Günes, G. (2017, Cilt:Xiv, Sayi:I). Çocuklarin Epistemolojik Görüslerinin Incelenmesi. Yüzüncü Yil Üniversitesi Egitim Fakültesi Dergisi, 434-45.
Karakaya, Z. (2006). Çocuk Felsefesi Ve Çocuk Egitimi. Dinbilimleri Akademik Arastirma Dergisi Vi. Sayi:1, 23-37.
Karasu, F. Z. (2018). Ilkokul Çocuklariyla Felsefe Yapmak Üzerine Nitel Bir Çalisma: Dördüncü Sinif Örnegi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Egitim Bilimleri Enstitüsü.
Kiziltan , Ö., & Dombayci, M. (2020 ). Çocuk Ve Felsefe Iliskisi Açisindan Dört Katli Düsünme Modeli . Dört Öge, 17, 1-23.
Özdemir, D. (1. Basim, Eylül 2021 :3-6,30,31,93). Felsefe Sinifi Ilkokul Ögretim Programiyla Bütünlestirilmis Çocuklarla Felsefe Uygulamalari. Nobel Akademik Yayincilik Egitim Danismanligi Tic. Ltd. Sti.
Özkan, B. (2020). Çocuklar Için Felsefe Neden Önemlidir? Ulusal Egitim Akademi Dergisi, Cilt:4, Sayi:1, , 49-61.
Sahin, A. A., Koluaçik, H. S., Uyanik, M., & Avci, S. S. (2019 : 24). Ortaögretim Felsefe 10 Ders Kitabi (2.Bas.). Ankara: Korza Yayimcilik Basim San. Ve Tic. A.S.
Tasdelen, V. (2007, Cilt: 40, Sayi: 2). Felsefe Egitimi: Bir Yasantinin Pesinde. Ankara Üniversitesi Egitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 277-294.
Tasdelen, V. (2012). Düsünme Egitimi Ve Iyi Hayat Kavrami. Bilim Ve Aklin Aydinliginda Egitim, 20-28.
Ürek , O. (2001). Kant'ta Aydinlanmanin Olanagi Olarak Insana Saygi. U.Ü.Fen - Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2.
Worley, P. (Aralik 2020, 4.Baski : 11-14). Felsefe Makinesi. Istanbul: Parasüt Kitap, Baobab Yayincilik A.S.