“Gideceği limanı bilmeyen gemiye hiçbir rüzgâr yardım edemez!”
Kariyer Planlaması Nedir?
Kariyer iş hayatında ulaşılmak istenen nokta ve bu noktaya ulaşma yönünde sarf edilen çabaların toplamıdır. Başka bir deyişle, kariyer; bireyin öğrenme, çalışma, aile, çevre ve yaşamının diğer yönleriyle iletişim halinde bulunan ve adım adım işleyen sistematik bir süreçtir. Bir bireyin eğitim, profesyonel ve kariyer olarak kısa ve uzun vadede nerede olmak istediğine odaklanmasını sağlayan bir yolculuktur.
Kariyer planlaması, bireyin bilgi, beceri, yetenek ve ilgi alanlarına uygun kariyer hedefleri koyması ve bu hedeflere ulaşmak için birtakım stratejiler geliştirmesine dayanır (Kocak, 2019). Bireysel kariyer planı, kişinin karakterine, tecrübesine, yaptığı işe, sahip olduğu bilgiye, aldığı eğitime, yeteneklerine ve amaçlarına göre farklılık gösterebilir. Kariyer planlama sayesinde birey kendi beceri ve yeteneklerini, güçlü ve zayıf yönlerini, kariyerini tehdit eden durumları ve kariyerine olumlu etki edebilecek fırsatları tespit edebilir (Kocak, 2019). Kariyer gelişimi tek boyutlu ve bir defalık olan planlama çeşidi değildir. Kariyer gelişimimiz, yaşamımızın bütününe yayılır.
Üniversite Hazırlığı ile Kariyer Hazırlığı Aynı mıdır?
Üniversiteye hazırlık ve kariyer hazırlığı eşdeğer değildir. Üniversiteye hazır olma ve kariyere hazır olma, birçok yeteneğe ve bilgiye sahip olmayı gerektirir. Ama üniversitelerin ve kariyer ile ilgili mesleklerin beklentileri aynı olmayabilir. Kariyere hazır olma, üniversiteye hazır olma ile aynı temel akademik bilgi ve öğrenme becerilerinin yanında o mesleğe ve programa özgü temel bilgi ve beceriler gerektirir. Kariyer; bir insanın çalışabileceği yıllar boyunca herhangi bir iş alanında adım adım ve sürekli olarak ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanmasıdır (Kosa, 2019).
Okulda ve üniversitede çok başarılı olan bir öğrenci kariyer ve meslek hayatında aynı başarıyı gösteremeyebilir. Bu yüzden, tüm öğrenciler lisenin ve üniversitenin ötesinde aranan mesleki becerileri öğrenmeye motive edilmeli ve kariyer hedeflerini geliştirmeye odaklanmalıdırlar. Bakanlık, okul, meslek ve sanayi kurumlarımızın aynı çatı altında ortak projeler geliştirmesi gençlerimizin geleceği ve kariyer gelişimi açısından çok faydalı olacaktır. “Partnership for 21st Century Skills (P21)” olarak literatüre giren P21 Profesyonel Ağ, okulların güvenilir kuruluşlar ile ortak çalışarak gençlerin 21. Yüzyıl yeteneklerinin gelişimini sağlamasını kolaylaştırır.
Üniversiteye hazırlıkta hedef genellikle iyi bir üniversiteye kabul almaktır. Sınavlardan sonra üniversiteye kabul aldıktan sonra üniversiteye hazırlık planları ve hedefleri son bulur. Kariyer planlaması ve yönetimi ise bireylerin kariyer hedefleri doğrultusunda güçlü ve zayıf yönlerini belirleyebildikleri, bireysel ilgi ve beceri alanlarını tespit edebildikleri, kariyer geliştirme ve planlama faaliyetlerini içeren uzun ve sistematik bir süreçtir (Beduk, Eryesil, Ozturk, 2019)
Kariyer Planlaması Neden Önemlidir?
Birey çalışma yaşamına girdikten sonra ömrünün çok büyük bir bölümü aktif olarak çalışarak ya da iş ile ilgili süreçlerde geçirmektedir. Mutlu ve başarılı olduğumuz bir kariyere sahip olmak, bizlerin ruhsal ve duygusal sağlını çok yakından etkiler. Bu sebeple kişinin çalışma yaşamından beklentilerini karşılaması ve kariyerinde başarılı olması kritik bir konudur (Ozsoy, 2019).
Kariyer planlamamızı hazırlamamız ve ona uymamız önemlidir, çünkü kariyer planlarımız bize yön verir ve gelecekte kendimizi nerede görmek istediğimizi açıklığa kavuşturur. Güçlü ve zayıf yönlerimiz ile gelecekte hedeflerimize ulaşmamız için gereken beceri ve bilgilerin farkında olmamızı sağlar.
Kariyer planlaması okul ve üniversite başarısı için de önemlidir çünkü kariyer hedefini iyi belirleyen bir öğrenci, okula ve derslerine daha fazla ilgi duyar. Aynı zamanda başarılı olmak için daha fazla çalışır. Kendi değer yargılarını bilen, bilgi, beceri ve yeteneklerinin farkında olan gençlerin, kendilerine olan özgüveni ve kariyerlerinde başarıya ulaşma şansları da artacaktır.
Kariyer planlaması bireysel anlamda olduğu kadar ülkeler çapında da çok önemlidir. Ülkeler vatandaşları ile ilgili yaptığı kariyer planlaması sayesinde ülke içerisinde gelecekte ihtiyaç duyacağı özelliklere sahip çalışan ve üreten vatandaş ihtiyacını şekillendirmiş olur. İnsan kaynaklarını iyi yönetebilen ülkeler dünyada lider ülkeler arasında olacaktır. Gençlerimizin yeteneklerini planlamak ve yönetmek bir ülkenin gelişmesinde ve ilerlemesinde çok önemli rol oynar. Kariyer planlamasının 4 genel faydası aşağıda ifade edilmiştir.
1. Kişisel yetenek, ilgi ve becerilerin belirlenmesini sağlamak
2. Ulusal veya örgütsel beklentilerin, ihtiyaçların ve isteklerin değerlendirmesini sağlamak
3. İş olanaklarının belirlenmesi ve değerlendirilmesini sağlamak
4. Kişisel, kurumsal ve örgütsel başarıların değerlendirilmesi ve geliştirilmesini sağlamak
Kariyer gelişimi tek boyutlu ve bir defalık olan planlama çeşidi değildir. Kariyer gelişimimiz, yaşamımızın bütününe yayılır.Ülke düzeyinde etkili kariyer planlaması ve yönetimi; adil ve eşit istihdam fırsatı ve vatandaşlara kariyerlerinde ilerleme fırsatı sağlar. Ülke düzeyinde veya örgütlerde uygulanan kariyer geliştirme programları bireylerin iş yaşamında kalite ve iş memnuniyeti ve daha çok kariyer fırsatı beklentisi içinde olmalarını sağlar. Kariyer geliştirme programları, çalışanın ülkeden ayrılmasını ve beyin göçünü de engelleyebilir.
Bireyler kendilerine uygun, sevdikleri bir işte çalıştıklarında performansları daha yüksek olmaktadır, bu şekilde hem çalıştıkları kuruma hem de ülkelerine daha fazla katkı sağlama imkânları olacaktır. Teknolojide yaşanan hızlı değişmeler, ekonomik krizler ve tüketici taleplerindeki değişmeler çalışanların sürekli olarak kendilerini yenilemesini gerektirmektedir. Bu yüzden bilgi ve becerisinde eskime olan personel, kariyer planlaması ve yönetimi sayesinde en yüksek potansiyeline ulaşma imkânı yakalar (Kocak, 2019).
Kariyer Gelişim Evreleri
Kariyer geliştirme yaşam süresi boyunca devam eden ev, okul, çevre ve toplum deneyimini içeren bir süreçtir. Kariyer gelişimi kariyer aşamalarına göre analiz edilebilir. Çoğumuzun geçtiği veya geçeceği kariyer gelişim aşamaları vardır. Genel olarak bu aşamalar arasında keşif, yerleşme, orta-kariyer, geç kariyer ve düşüş yer alır. Ginzberg (1967), Super (1957), Hall ve Nougaim (1968) kariyer gelişim evreleri üzerine farklı çalışmalar yapmıştır. Bu farklı yaklaşımlardan ve kuramlardan yaşlara göre şöyle bir kariyer gelişim evreleri çizelgesi çıkartılabilir:
0-10: Fantezi Evresi: Merak ve Hayal Etme, Bilinç Altı ve Benlik Gelişimi
10-15: Temel Oluşturma: Yeteneklerin Farkına Varma, Beğendiği İnsanlara Özenti
15-18: Hazırlık ve Meslek Bilgisi Gelişimi, Eğitim ve Kariyer Planlamaya Başlangıç
18-25: Eğitim, Kariyer Keşif, İş Yaşamına Giriş,
Meslek Seçiminin Ciddiyetini Anlama
25-30: Gerçekler ile Yüzleşme: Kariyer Tesis ve Yerleşme
30- 40: Adanmak, İlerleme ve Başarma
40-50: İstikrar ve Sürdürme, Muhafaza Etmek ve Elinden Kaçırmamak
50-65: Ustalık, Kemale Ermek
65 + Emeklilik, Düşüş ve Ayrılış
Kısacası kariyer geliştirme yaşam boyunca devam eden bir süreçtir. Bu sürecin her aşamasını uzmanlar ve mentorler eşliğinde planlayarak geçiren bireyler, kariyer başarısına ulaşmaya her zaman daha yakın olacaklardır.
Bireyler kendilerine uygun, sevdikleri bir işte çalıştıklarında performansları daha yüksek olmaktadır, bu şekilde hem çalıştıkları kuruma hem de ülkelerine daha fazla katkı sağlama imkânları olacaktır. Teknolojide yaşanan hızlı değişmeler, ekonomik krizler ve tüketici taleplerindeki değişmeler çalışanların sürekli olarak kendilerini yenilemesini gerektirmektedir.
Doc. Dr. Olcay Yavuz
ABD’de görev yapan Türk akademisyen. “Ulusal Eğitim Liderliği Uzmanı ve Eğitimcisi” görevi kapsamında Amerika’da farklı eyaletlerde eğitim liderlerini yetiştirme ve geliştirme çalışmalarını yürütmektedir.
