Hazarfen, Farsça kökenli bir sözcük olup “bin fenli”, yani “çok şey bilen, çok yönlü bilgin” anlamına gelir. Dünyada yaşamış bilinmiş veya kadri bilinmemiş binlerce hazerfenler vardır. Ama bu hazerfenler arasında çok ünlü şu isimleri sayabiliriz:
Leonardo da Vinci: 15. ve 16. yüzyıllarda İtalya’da yaşamış olan Rönesans Dönemi sanatçısı, mucit, mühendis, anatomist, matematikçi, mimar, müzisyen ve yazardır.
Hezârfen Ahmed Çelebi: 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşamış olan Türk bilim insanıdır.
Benjamin Franklin: 18. yüzyılda Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşamış olan devlet adamı, yazar, yayıncı, filozof, bilim insanı ve mucittir.
Bu yazımızda Avrupada belki de son yüzyıllarda yaşamış son çok yönlü bilginlerden birini anlatacağım sizlere.
Işık, insanlık tarihi boyunca merak edilen ve araştırılan bir fenomen olmuştur. Işığın doğası, yapısı, özellikleri ve etkileri hakkında pek çok teori ve deney ortaya atılmıştır. Ancak ışığın sırrını çözen adam, 19. yüzyılda yaşamış olan İngiliz bilim insanı Thomas Young’dur. Young; ışığın yalnızca parçacık değil, aynı zamanda dalga olduğunu kanıtlayan çift yarık deneyi ile fizik tarihine geçmiştir. Young; aynı zamanda gözün çalışma mekanizması, renkli görme, astigmatizma, Mısır hiyeroglifleri, müzikal armoni, dilbilim gibi pek çok alanda da önemli katkılarda bulunmuştur.
Young, 13 Haziran 1773’te İngiltere’nin Somerset bölgesindeki Milverton kasabasında doğdu. On çocuklu bir ailenin en büyüğü olan Young, küçük yaşta dikkat çeken bir zekâya sahipti. 16 yaşına geldiğinde Latince ve Yunanca öğrenmiş Fransızca, İtalyanca, İbranice, Almanca, Keldanice, Süryanice, Sümerce, Arapça, Farsça, Türkçe ve diğer dillerle yakından ilgilenmişti. Young, tıp okumak üzere 1792’de Londra’ya, 1794’te Edinburg’a gitti. 1795’te Almanya’nın Aşağı Saksonya bölgesindeki Göttingen Üniversitesine başladı ve bir yıl sonra fizik doktoru derecesini elde etti. 1797 yılında Cambridge Üniversitesine bağlı Emmanuel Collegeda çalışmaya başladı. Young, tıp alanına meraklıydı. Ancak onun asıl merak ettiği şey görmekti. Nasıl oluyor da insan görüyordu? Bu merakı üzerine tıp alanında, daha doğrusu göz ve görmek üzerine çalışmalar yapmaya başlayan Young ilginç bir gerçeği bir kez daha fark etti. Göz, içine giren ışık sayesinde görüyordu. İyi ama ışık bilindiği gibi parçacıklı bir yapıdaysa göze girdiği zaman nasıl böyle bir sonuç veriyordu? Bu soru üzerine çalışma alanı genişledi ve optik ile elektrodinamik alanlarında da çalışmaya başladı.
Young; 1800 yılında bir makale yayımladı ve ışığın yalnızca parçacıklı değil, dalgalı bir yapısı olduğunu da iddia etti. Fakat Young aceleci davranmıştı. Bilimi bilim yapan en önemli özellik olan deneyi uygulamadan bu teorisini sunmuştu. Bu yüzden, o zamana kadar Isaac Newton ve Descartes gibi isimler tarafından ortaya atılmış olan ışığın parçacık teorisi, fizikçilerin işine daha çok yarıyor ve ışık hakkında pek çok çalışmayı doğrular sonuçlar veriyordu. Young’un teorisi, bilim dünyasında pek ilgi görmedi ve reddedildi.
Young, bu durum karşısında yılmadı ve ışığın dalga teorisini kanıtlamak için bir çok deney tasarladı. Bu deneylerden birisi ve belki de en ünlüsü çift yarık deneyi olarak bilinir. Young, bu deneyde, ışığın iki yarıktan geçtikten sonra bir ekranda girişim deseni oluşturduğunu gösterdi. Bu girişim deseni, ışığın dalga özelliği taşıdığının bir kanıtıydı. Young, bu deneyi 1801 yılında Royal Society’de sundu ve 1803 yılında Philosophical Transactions dergisinde yayınladı. Young’un çift yarık deneyi, fizik tarihinde bir dönüm noktası oldu. Işığın dalga teorisi, daha sonra Augustin-Jean Fresnel, François Arago, Jean-Baptiste Biot, Siméon Denis Poisson, James Clerk Maxwell, Heinrich Hertz, Albert Einstein gibi pek çok bilim insanı tarafından geliştirildi ve doğrulandı. Young; ışığın dalga teorisi ile birlikte ışığın hızını, renkli görmenin mekanizmasını, astigmatizmayı, kırılma indisini, Young modülünü, Young akordunu, Young katsayısını, Young-Helmholtz teorisini gibi pek çok önemli buluşa da imza attı.
Rosetta Taşı, Saint-Julien Kalesi’nden bazalt levha, Rosetta (Rashīd), Mısır, MÖ 196
Young; sadece fizik alanında değil, diğer pek çok alanda da çalışmalar yaptı. Young, Mısır hiyerogliflerinin, özellikle de Rosetta Taşı’nın deşifresindeki çalışmaları Jean-François Champollion’un çalışmalarının önünü açtı. Bulgularının çoğunu 1816’da yayınladığını ve Paris’e gönderdiğini açıkça belirtti. Young, ayrıca müzikal armoni, dilbilim, antropoloji, arkeoloji, entomoloji (Böcek bilimi) gibi alanlarda da önemli katkılarda bulundu.
Young, 10 Mayıs 1829 tarihinde Londra’da hayatını kaybetti. Ölümünden sonra, Young’un çalışmaları daha çok ilgi gördü ve takdir edildi. Young, ışığın sırrını çözen adam olarak tarihe geçti. Young’un adına verilen pek çok ödül, madalya, burs, okul, enstitü, sokak, krater, asteroit, denklem, kavram ve birim vardır. Young; bilimin ve sanatın pek çok alanında iz bırakan bir dahiydi. Son hazerfendi
Kaynakça:
POLAT, H. H. (2012). Renk Teorisi ve Temel Yanılgılar. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(28), 165-173.
Atchison, D. A., & Charman, W. N. (2010). Thomas Young’s contribution to visual optics: The Bakerian lecture “On the mechanism of the eye”. Journal of vision, 10(12), 16-16.
Çift Yarık Deneyi Olarak Bilinen Young Deneyi Nedir? - Webtekno. https://www.webtekno.com/young-deneyi-nedir-h130081.html.
Thomas Young - Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Thomas_Young.
